بخشی از متن پاورپوینت حاجب شيرازي :
میرزاحیدرعلی بن جعفر حاجب‌شیرازی
پاورپوینت حاجب شيرازي, میرزا حیدرعلی, شاعر, صوفی و هنرمند سده سیزدهم و چهاردهم است.
فهرست مندرجات
1 - تولد2 - شغل پدر
3 - تحصیل
4 - انتخاب شغل
5 - وصیت پدر
6 - کسوت درویشی
7 - صله قصیده
8 - معاشرت با سید جمال‌الدین اسدآبادی
9 - ارادت مردم تهران
10 - اعمال ملامت‌گونه
11 - سال درگذشت
12 - خاکساریه
13 - دیوان حاجب
14 - تخلص
15 - فهرست منابع
16 - پانویس
17 - منبع
تولد
او در روستای کناره, از توابع مرودشت, به دنیا آمد.
[1] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
[2] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج2, ص177, تهران 1337ـ1340ش.
برقعی[3] محمدباقر برقعی, سخنوران نامی معاصر ایران, ج2, ص1040, قم 1373ش.
سال تولد او را 1271, و رکن‌زاده آدمیت[4] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج 2, ص 177, تهران 1337ـ1340ش.
شهرت وی را مرودشتی آورده است.شغل پدر
پدرش, میرزا جعفر, از مشایخ سلسله ذهبیه و نقاش و قلمدان‌ساز بود.
[5] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
شرح زندگی حاجب و پدرش درهم آمیخته شده است.تحصیل
حاجب در جوانی با پدرش به شیراز رفت و علوم ادبی و نقاشی را در آن‌جا فراگرفت.
[6] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج2, ص177, تهران 1337ـ1340ش.
پس از چندی به خورموج رفت و از محضر محمدخان, دانشمند و شاعر دشتستانی, متخلص به دشتی, شعر و ادب آموخت.[7] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
[8] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج2, ص177, تهران 1337ـ1340ش.
عبرت نائینی, دوست و معاشر حاجب, گفته است که با زبانهای عربی, ترکی, روسی و فرانسه آشنایی داشت.[9] محمدعلی عبرت نائینی, نامه فرهنگیان, ج1, ص403, چاپ عکسی تهران 1377ش.
در مقدمه نسخه خطی دیوان حاجب[10] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 2, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
[11] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 61, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
آشنایی وی با زبان انگلیسی نیز تأیید شده است.حاجب پس از وفات محمدخان دشتی در 1298, به شیراز بازگشت.
انتخاب شغل
زندگی‌اش همچون پدر از راه قلمدان‌سازی و نقاشی می‌گذشت.
[12] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج2, ص177, تهران 1337ـ1340ش.
او تذهیب, میناکاری و خطاطی نیز می‌دانست.[13] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, مقدمه, ص 3, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
[14] محمدعلی عبرت نائینی, نامه فرهنگیان, ج1, ص403, چاپ عکسی تهران 1377ش.
وصیت پدر
به نوشته عبرت نائینی,
[15] محمدعلی عبرت نائینی, نامه فرهنگیان, ج1, ص403, چاپ عکسی تهران 1377ش.
حاجب و پدر میان‌سالش به تهران رفتند.[16] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج2, ص177, تهران 1337ـ1340ش.
[17] محمدباقر برقعی, سخنوران نامی معاصر ایران, ج2, ص1040, قم 1373ش.
در آن‌جا نیز به قلمدان‌سازی و نقاشی مشغول بودند که پدر حاجب درگذشت و بنابه وصیتش, در صحن امامزاده زید (واقع در بازار تهران) دفن شد.[18] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
[19] محمدعلی عبرت نائینی, نامه فرهنگیان, ج1, ص403, چاپ عکسی تهران 1377ش.
[20] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج2, ص178, تهران 1337ـ1340ش.
[21] حسن امداد, سیمای شاعران فارس در هزار سال, ج1, ص660, (تهران) 1377ش.
کسوت درویشی
حاجب پس از مرگ پدر دست از کار کشید و به کسوت درویشی درآمد و در خیابان جلیل‌آباد (خیام) تهران, در حجره‌ای در کاروان‌سرای قنبر سیبیلو, منزل گزید.
[22] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
[23] محمدعلی عبرت نائینی, نامه فرهنگیان, ج1, ص403, چاپ عکسی تهران 1377ش.
[24] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ج1, ص14, چاپ مهدی آصفی, تهران 1372ش.
صله قصیده
حاجب قصایدی در مدح امین‌السلطان, از وزرای قاجار (متوفی 1325), و کامران‌میرزا, پسر ناصرالدین شاه, سروده است و از آن دو صله‌هایی گرفته است.
[25] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج 2, ص 766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
[26] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج2, ص177, تهران 1337ـ1340ش.
معاشرت با سید جمال‌الدین اسدآبادی
در 1313, در پی قتل ناصرالدین شاه, حاجب به سبب معاشرت با سید جمال‌الدین اسدآبادی و میرزا رضا کرمانی, تحت تعقیب قرار گرفت و به کامران‌میرزا پناه برد.
[27] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
ارادت مردم تهران
وی در اواخر عمر در زمینی در نزدیکی دروازه دولت بنایی ساخت
[28] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
و مشهور است که بسیاری از مردم تهران به وی ارادت می‌ورزیدند.[29] حسن امداد, سیمای شاعران فارس در هزار سال, ج1, ص659ـ660, (تهران) 1377ش.
برخی منابع[30] محمدباقر برقعی, سخنوران نامی معاصر ایران, ج2, ص1040, قم 1373ش.
[31] محمدحسین رکن‌زاده آدمیت, دانشمندان و سخن‌سرایان فارس, ج2, ص177, تهران 1337ـ1340ش.
[32] حسن امداد, سیمای شاعران فارس در هزار سال, ج1, ص659, (تهران) 1377ش.
اعمال ملامت‌گونه
به سبب خلط زندگی حاجب و پدرش, حاجب را از درویشان ذهبیه دانسته‌اند, اما این انتساب, به سبب اعمال ملامتی‌گونه حاجب, که مخالف روش ذهبیه بود, درست نیست.
حاجب با افرادی با عقاید متفاوت معاشرت می‌کرد و برخی از درویشان بی‌سلسله, از جمله درویشان عجم و خاکساریه که به مصرف بنگ شهرت داشتند, گرد او جمع می‌شدند.
این معاشرتها و همچنین اعمال شبیه به رفتار ملامتیه از جمله نگهداری سگ در محل زندگی‌اش, باعث شد که به فسق و فجور معروف شود.
[33] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
[34] محمدعلی عبرت نائینی, نامه فرهنگیان, ج1, ص403, چاپ عکسی تهران 1377ش.
[35] آئین قلندری: مشتمل بر چهار رساله در باب قلندری, خاکساری, ج1, ص70, فرقه عجم و سخنوری, چاپ ابوطالب میرعابدینی و مهران افشاری, تهران: فراروان, 1374ش.
[36] نورالدین مدرسی چهاردهی, خاکسار و اهل حق, ج1, ص11, تهران 1368ش.
سال درگذشت
حاجب در 1334 درگذشت و در اقامتگاهش, که به (حاجبیه) مشهور گردید, به خاک سپرده شد.
[37] محمدعلی عبرت نائینی, تذکره مدینهالادب, ج2, ص766, چاپ عکسی تهران 1376ش.
[38] محمدباقر برقعی, سخنوران نامی معاصر ایران, ج2, ص1040, قم 1373ش.
خاکساریه
مشهور است حاج مطهر علیشاه, که بعدآ قطب سلسله خاکساریه شد, از جانب پیرخود مأمور شد که از عراق به اقامتگاه حاجب برود و به وضع درویشان لاابالی‌ای که در آن‌جا تجمع می‌کردند رسیدگی کند.
او به ایران آمد و خانقاه خاکساریه را در همان محل بنا نهاد.
[39] مهران افشاری, بنیاد دایرهالمعارف اسلامی, تهران, مصاحبه, 4 تیر 1381.
دیوان حاجب
نسخه‌ای از دیوان حاجب به خط خود او در کتابخانه مجلس موجود است.
[40] محمدعلی عبرت نائینی, نامه فرهنگیان, ج1, ص403, چاپ عکسی تهران 1377ش.
این نسخه حدود صد صفحه دارد و شامل غزلیات, قطعات, رباعیها, مثنوی‌ها (ساقی‌نامه) و مفردات شاعر است.حاجب علاوه بر اشعاری با درون‌مایه عرفانی و در مشرب فقر و درویشی, شعرهای بسیاری با مضامین تاریخی و اجتماعی و اخلاقی دارد, از جمله درباره صلح دوستی و نفرت از جنگ ,
[41] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 31, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
[42] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 43, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
[43] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 48, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
[44] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 52, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
[45] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 57, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
حکم مظفرالدین شاه, درباره نکشتن بره در قصاب‌خانه‌ها,[46] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 39, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
به توپ بستن مجلس به فرمان محمدعلی شاه,[47] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 99, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
فاصله طبقاتی در جامعه[48] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 42, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
و توجه به قانون و منافع قانون مداری.[49] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 27ـ28, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
به نظر می‌رسد حاجب از اولین کسانی بوده که از غزل برای بیان مضامین اجتماعی استفاده وسیعی کرده است.
غزلهای دیگر او, بیشتر به تأسی از شعرای سبک عراقی, به‌ویژه حافظ , سروده شده است.
[50] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 51, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
وی چند ساقی‌نامه و مُغَنّی‌نامه در بحر متقارب دارد که از لحاظ ادبی استوار و زیبا هستند.[51] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, ص 9ـ20, نسخه خطی کتابخانه (ش 1) مجلس شورای اسلامی, ش 9458.
دیوان حاجب بارها به صورت ناقص و مغلوط چاپ شده است, از جمله چاپ مهدی آصفی.[52] حیدرعلی بن جعفر پاورپوینت حاجب شيرازي, دیوان, چاپ مهدی آصفی, تهران 1372ش.
تخلص
شاعران شیرازی دیگری هم متخلص به حاجب بوده‌اند که از جمله مهم‌ترین آن